અંગ્રેજોના સમયમાં કાળા પાણીની સજા થતી હતી. આ સજા મૃત્યુ કરતાં પણ વધુ ખરાબ માનવામાં આવતી કારણ કે આમાં વ્યક્તિને જીવતી વખતે તે પીડાઓ ભોગવવી પડતી હતી જે મૃત્યુ કરતાં પણ વધુ પીડાદાયક હોતી. અંગ્રેજોએ કાળા પાણીની સજા માટે ખાસ જેલ બનાવી હતી. આ જેલ આજે પણ આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓની રાજધાની પોર્ટ બ્લેયરમાં છે અને અંગ્રેજોના અત્યાચારોની સાક્ષી છે. આ જેલને સેલ્યુલર જેલ કહેવામાં આવે છે. આજે આ સ્થળ સ્મારક તરીકે પ્રખ્યાત છે, તે જોવા માટે દેશ-વિદેશમાંથી કયા પ્રવાસીઓ પોર્ટ બ્લેયર આવે છે.
આ જેલ સમુદ્રથી ઘેરાયેલી છે
સેલ્યુલર જેલનો પાયો 1896માં નાખવામાં આવ્યો હતો અને તે 1906માં પૂર્ણ થઇ હતી. ભારતની ધરતીથી હજારો કિલોમીટર દૂર આવેલી આ જેલમાં કુલ 698 સેલ બનાવવામાં આવ્યા હતા અને દરેક સેલની સાઈઝ 15×8 ફૂટ હતી. આ જેલની આસપાસ દરિયો છે. કાળા પાણીની સજા પામેલા સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓને આ જેલમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. સ્વાતંત્ર્ય ચળવળ સાથેના તેમના જોડાણને કારણે, વીર સાવરકરને અંગ્રેજો દ્વારા બમણી આજીવન કારાવાસની સજા પણ કરવામાં આવી હતી અને તેમને આંદામાન-નિકોબારની સેલ્યુલર જેલમાં રાખવામાં આવ્યા હતા અને તેમને ખૂબ ત્રાસ આપ્યો હતો.
ભારતીય ઈતિહાસનો કાળો અધ્યાય
વાસ્તવમાં સેલ્યુલર જેલ ભારતીય ઈતિહાસનો કાળો અધ્યાય છે. જે ભારત અને ગુલામીની બેડીમાં બંધાયેલા સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ પર થયેલા અત્યાચારોની કહાની વર્ણવે છે. અહીં કેદીઓને અલગ-અલગ બેરેકમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. કોઈ કેદી બીજા કેદી સાથે વાત ન કરી શકે તે માટે ત્રણ મીટરની ઊંચાઈએ સ્કાઈલાઈટ બનાવવામાં આવી હતી. અહીંની એકલતા કેદી માટે ભયંકર હતી. દરેક કેદી માટે અલગ સેલ હોવાને કારણે આ જેલનું નામ સેલ્યુલર જેલ રાખવામાં આવ્યું હતું.
ઉપરથી આ જેલને જોશો તો બિલકુલ સાઈકલના પૈડા જેવી લાગે છે. આ ઇમારતમાં 7 શાખાઓ છે અને મધ્યમાં એક ટાવર છે. દરેક શાખા ત્રણ માળની છે. જેલની બાઉન્ડ્રી વોલ એટલી નાની બનાવવામાં આવી છે કે કોઈપણ તેને સરળતાથી પાર કરી શકે છે. પરંતુ હજુ પણ આ જગ્યાથી મુક્ત થવું અશક્ય હતું કારણ કે આ જગ્યા ચારે બાજુથી પાણીથી ઘેરાયેલી છે. આવી સ્થિતિમાં, જો કેદી ભાગવા માંગે તો પણ તેને કોઈ રસ્તો દેખાતો નથી. એકવાર અહીં 238 કેદીઓએ ભાગવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો પરંતુ તેઓ પકડાઈ ગયા હતા.
વર્ષ 1942માં જાપાની શાસકોએ આંદામાન પર કબજો કરી અંગ્રેજોને ત્યાંથી ભગાડી દીધા હતા. તે સમયે તેણે તેની 7માંથી 2 શાખાઓનો નાશ કર્યો હતો. જ્યારે ભારત બન્યું ત્યારે આ જેલની વધુ બે શાખાઓ તોડી પાડવામાં આવી હતી. બાકીની ત્રણ શાખાઓ અને મુખ્ય ટાવરને 1969માં રાષ્ટ્રીય સ્મારક જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે તમામ પ્રવાસીઓ આંદામાન અને નિકોબારની મુલાકાત લેવા જાય છે ત્યારે તેઓ સેલ્યુલર જેલ જોવા પણ જાય છે. સેલ્યુલર જેલમાં સાઉન્ડ એન્ડ લાઇટ શો ચાલે છે, જેમાં સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ દ્વારા કરવામાં આવેલા અત્યાચારની વાર્તા વર્ણવવામાં આવે છે.
