Gyanvapi Mosque: મસ્જિદ અને વિશ્વનાથ મંદિરની વચ્ચે જ્ઞાનવાપી નામનો 10 ફૂટ ઊંડો કૂવો છે. આ કૂવાના નામ પરથી મસ્જિદનું નામ પડ્યું. સ્કંદ પુરાણમાં કહેવાયું છે કે ભગવાન શિવે પોતે આ કૂવો પોતાના ત્રિશૂળથી લિંગાભિષેક માટે બનાવ્યો હતો. કહેવાય છે કે કૂવાનું પાણી ખૂબ જ પવિત્ર હોય છે, જેને પીવાથી વ્યક્તિ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરે છે. જ્ઞાનવાપીનો અર્થ છે જ્ઞાન + વાપી એટલે કે જ્ઞાનનું તળાવ.
શ્રી કાશી વિશ્વનાથને જ્ઞાનવાપીનું જળ અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું. હિંદુ પક્ષ અનુસાર, મસ્જિદ અને વિશ્વનાથ મંદિરની વચ્ચે 10 ફૂટ ઊંડો કૂવો બનાવવામાં આવ્યો છે, જેના કારણે તેને જ્ઞાનવાપી કહેવામાં આવે છે. તેમના અનુસાર, સ્કંદ પુરાણમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ભગવાન શિવે પોતે લિંગ અભિષેક માટે પોતાના ત્રિશૂળથી આ કૂવો બનાવ્યો હતો.
કહેવાય છે કે કૂવાનું પાણી અતિ પવિત્ર છે, જેને પીવાથી જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, જ્ઞાનવાપી એટલે જ્ઞાન અને વાપી એટલે જ્ઞાનનું તળાવ. જ્ઞાનવાપીનું જળ કાશી વિશ્વનાથને અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું. મસ્જિદની પાછળની દિવાલ હિંદુ શૈલીમાં બનાવવામાં આવી છે, જે બિલકુલ મંદિર જેવી લાગે છે.
એવું કહેવાય છે કે મંદિરને ઔરંગઝેબે તોડી પાડ્યું હતું, અને ઉપરથી આંશિક રીતે મંદિરનું નિર્માણ કર્યું હતું. જ્ઞાનવાપી સંકુલમાં મા શૃંગાર ગૌરી, ભગવાન ગણેશ, હનુમાન, આદિ વિશ્વેશ્વર, નંદીજી અને અન્ય અનેક દેવતાઓની મૂર્તિઓ પણ છે. જ્ઞાનવાપી મસ્જિદની પશ્ચિમી દિવાલ પર ઘંટની આકૃતિઓ પણ બનાવવામાં આવી છે. ક્યાંક શ્રી, ઓમ વગેરે લખેલા છે. મસ્જિદની સામે નંદીની એક વિશાળ મૂર્તિ પણ છે.
