જો ઐતિહાસિક અને કુદરતી સૌંદર્ય તમને આકર્ષિત કરે છે, તો રાજસ્થાનનું ઝાલાવાડ તમને મોહિત કરશે. ઝાલાવાડ એક એવું ઐતિહાસિક શહેર છે, તમે તેના વિશે જેટલું જાણશો તેટલું જ તમે તેની સુંદરતામાં ખોવાઈ જશો. રાજસ્થાનનું આ શહેર આશ્ચર્યજનક રહસ્યોથી ભરેલું છે. આ શહેર પાણીથી ભરેલું છે, ગાઢ જંગલોથી ઘેરાયેલું છે અને સ્વાદિષ્ટ ફળોથી ભરેલું છે. જે પણ અહીં એકવાર આવે છે, તે આ જગ્યાની સુંદરતાથી એટલો પ્રભાવિત થાય છે કે તે અહીં જ રોકાઈ જાય છે.
ઝાલાવાડ દિવાન રાજપૂત ઝાલા જાલીમ સિંહનું શહેર છે. રાજા ઝાલા જાલીમ સિંહ અહીં વસ્યા તે પહેલા આ સ્થળનું નામ બ્ર=જનગર હતું. આ વાત 1791ની સાલની છે. મરાઠાઓથી બચવા માટે કોટા રાજ્યના રાજપૂત ઝાલા જાલીમ સિંહે અહીં ગાઢ જંગલોની વચ્ચે ‘છાવની ઉમેદપુરા’ નામની લશ્કરી છાવણીની સ્થાપના કરી હતી. વાસ્તવમાં, આ છાવણી ઝાલાવાડને મરાઠાઓથી બચાવવા માટે બનાવવામાં આવી હતી. પરંતુ પાછળથી ગાઢ જંગલોથી ઘેરાયેલું ઝાલાવાડ રાજા ઝાલા જાલીમ સિંહનું પ્રિય સ્થળ બની ગયું.
તે અવારનવાર અહીં શિકાર માટે આવતો હતો અને તેને આ જગ્યા એટલી ગમી ગઈ કે તેણે અહીં એક શહેર સ્થાપવાનું નક્કી કર્યું. તેની સમૃદ્ધ કુદરતી સંપત્તિ માટે જાણીતું, ‘ઝાલાવાડ’ ખૂબ જ સુંદર છે. આ સ્થળ રાજસ્થાનના અન્ય શહેરોથી બિલકુલ અલગ છે. આ શહેર વિપુલ પ્રમાણમાં પાણીના સ્ત્રોતોથી સંપન્ન છે. નારંગી ફળોના બગીચા ઝાલાવાડની સુંદરતામાં વધુ વધારો કરે છે. તમને જણાવી દઈએ કે ઝાલાવાડ દેશમાં ફળોના ઉત્પાદનમાં શ્રેષ્ઠ યોગદાન આપે છે. રાજપૂત અને મુઘલ યુગનું સ્થાપત્ય, કિલ્લાઓ અને મહેલો અહીંનો અનોખો સાંસ્કૃતિક વારસો છે, જેમાં વિપુલ મંદિરો અને આસ્થાના અન્ય પ્રસિદ્ધ સ્થળોનો પણ સમાવેશ થાય છે.
આકર્ષક સ્થાન
ગઢ પેલેસ શહેરના મધ્યમાં આવેલ ભવ્ય ચાર માળનો ગઢ પેલેસ એવી છાપ આપે છે કે તે ઝાલાવાડના ભૂતકાળની ઘણી યાદો ધરાવે છે. હાડોતી કલાથી ભરેલો આ કિલ્લેબંધી મહેલ ખૂબ જ સુંદર છે. તે ઝાલવંશનો ભવ્ય અને રહસ્યમય મહેલ હતો. તેમાં એક નહીં પરંતુ ત્રણ કલાત્મક દરવાજા છે. તેના બાંધકામમાં યુરોપિયન ઓપેરા શૈલીનો ઉપયોગ સ્પષ્ટપણે જોવા મળે છે. કેમ્પસના નક્કરખાના પાસે આવેલું પુરાતત્વીય મહત્વનું મ્યુઝિયમ પણ જોવા જેવું છે.
આ મહેલ મહારાજા રાણા મદન સિંહ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો. ઝાલાવાડનો ગઢ પેલેસ શહેરની મધ્યમાં સ્થિત એક સુંદર અને અદ્ભુત સ્મારક છે. આ મહેલની અંદર તમને સુંદર ચિત્રોનો આકાર જોવા મળશે. આ પેઇન્ટિંગ્સ જોવા માટે તમારે મ્યુઝિયમ ઓથોરિટીની ખાસ પરવાનગી લેવી પડશે.
ભવાની નાટ્યશાળા
1921માં બનેલું આ થિયેટર ઘણા યાદગાર નાટકો અને સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોનું સાક્ષી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે સમગ્ર વિશ્વમાં આવા માત્ર આઠ થિયેટર છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે મહાન અંગ્રેજ લેખક વિલિયમ શેક્સપિયર દ્વારા લખાયેલા નાટકો અહીં રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા. શેક્સપિયર બ્રિટિશ હતા અને આ જ કારણ છે કે વિદેશી પ્રવાસીઓ તેની મુલાકાત લેવામાં ખૂબ જ રસ લે છે. આ થિયેટર નાટક અને કલાની દુનિયામાં આર્કિટેક્ચરનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. આમાં, ઘોડા અને રથને સ્ટેજ પર દેખાડવાનો માર્ગ ભૂગર્ભ માર્ગ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો છે જે તેને વધુ વિશિષ્ટ અને વિશેષ બનાવે છે.
ચંદ્રભાગા મંદિર
ઝાલાવાડથી 7 કિમીના અંતરે ચંદ્રભાગા નદીના કિનારે બનેલું આ મંદિર ભવ્ય કોતરણીવાળા સ્તંભો અને કમાનવાળા દરવાજાઓથી બનેલું છે. ચંદ્રમૌલીશ્વર મંદિર, લકુલીશ હરિહર મંદિર અને દેવી મંદિર પણ મુખ્ય છે.
હર્બલ ગાર્ડન
શ્રેષ્ઠ ઔષધીય વનસ્પતિઓને કારણે આ હર્બલ ગાર્ડન પ્રવાસીઓમાં ખૂબ જ પ્રખ્યાત છે. વરુણ, લક્ષ્મણ, શતાવરી, સ્ટીવિયા, રૂદ્રાક્ષ અને સિંદૂર જેવા ઘણા હર્બલ વૃક્ષો અને છોડ અહીં હાજર છે અને તેનો ઉપયોગ આયુર્વેદિક દવાઓ બનાવવામાં થાય છે.
અન્ય રસપ્રદ સ્થળો
1. ચાંદખેડી આદિનાથ મંદિર, પ્રથમ જૈન તીર્થંકર (મૂળ) આદિનાથને સમર્પિત, ખાનપુર નજીક ચાંદખેડી ખાતે, 17મી સદીના સ્થાપત્ય વૈભવ, વૈભવ અને ધાર્મિક ધર્મનિષ્ઠાનું સાક્ષી આપે છે. ભગવાન આદિનાથની છ ફૂટ ઊંચી મૂર્તિવાળા આ મંદિરમાં તમે પરંપરાગત સાત્વિક ભોજનનો સ્વાદ માણી શકો છો અને અહીં રહેવાની પણ સુવિધા છે.
2. ભગવાન પાર્શ્વનાથની એક હજાર વર્ષ જૂની મૂર્તિ ધરાવતું નાગેશ્વર પાર્શ્વનાથ જૈન મંદિર, અનહેલ જૈનો માટે તીર્થયાત્રા અને ધાર્મિક આસ્થાનું મુખ્ય કેન્દ્ર છે.
3. ગાગરોના રાજામાંથી સંત બનેલા રાજર્ષિ પીપાજીની ઐતિહાસિક-આધ્યાત્મિક વાર્તાઓની રજૂઆત સંત પીપાજી પેનોરમામાં ચિત્રો દ્વારા જોવા મળે છે.
4. નૌલખા કિલ્લો 1860માં ઝાલાવાડના શાસક રાજા પૃથ્વી સિંહ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો.
5. ઝાલાના સમૃદ્ધ રજવાડાના પુરાવા જોવા માટે સરકારી મ્યુઝિયમની મુલાકાત લઈ શકાય છે. 1915 માં સ્થપાયેલ રાજ્યના સૌથી જૂના સંગ્રહાલયોમાંનું એક, આ સ્થાન દુર્લભ ચિત્રો, હસ્તપ્રતો અને પ્રાચીન શિલ્પોનો જબરદસ્ત સંગ્રહ ધરાવે છે.
6. ગેગ્રોન ફોર્ટ
7. સૂર્ય મંદિર
8. દ્વારકાધીશ મંદિર
9. દલહનપુર
10. બૌદ્ધ ગુફાઓ અને સ્તૂપ
11. શાંતિનાથ જૈન મંદિર
કેવી રીતે પહોંચવું
ઈન્દોર સૌથી નજીકનું એરપોર્ટ છે અને લગભગ 240 કિમી દૂર છે, જ્યારે જયપુર એરપોર્ટ 345 કિમી છે.
નેશનલ હાઈવે 52 પર સ્થિત, આ સ્થાન રાજસ્થાનના તમામ મોટા શહેરોમાંથી કાર દ્વારા અથવા બસ દ્વારા પહોંચી શકાય છે.
રેલ્વે સ્ટેશન શહેરથી માત્ર બે કિલોમીટર દૂર છે અને કોટા-ઝાલાવાડ વચ્ચે જયપુર, શ્રી ગંગાનગરથી દૈનિક પેસેન્જર ટ્રેનો તેમજ સુપર ફાસ્ટ ટ્રેનો છે.